مراقبه یا مدیتیشن ، حالت دگرگون هشیاری از راه انجام مناسک یا تمرینهای خاصی حاصل می شود. این تمرینها عبارتند از : کنترل و تنظیم تنفس، محدود کردن شدید میدان توجه ، نادیده گرفتن محرکهای بیرونی ، قرار دادن بدن درحالتهای یوگایی و ساختن نصویرهای ذهنی از رویداد یا نمادی معین. حاصل این عملیات قرار گرفتن درحالت ذهنی خوشایند و تااندازه ای دگرگونه است که درآن شخص احساس آرامش جسمی و روانی می کند.
دوشیوه متداول درمراقبه وجود دارد:
1- مراقبه راهگشا: دراین شیوه فرد ذهن خود را پالوده می نماید تا آماده دریافت تجارب نو شود.
2-مراقبه متمرکز: دراین روش فرد از طریق توجه فعال به یک شی ، واژه یا فکر به نتیجه مطلوب دست می یابد.
نمونه ای از دستورالعمل مراقبه راهگشا بدین شرح می باشد:
دراین شیوه ابتدا باید تصمیم بگیرید هیچ کاری نکنید. به هیچ چیز فکر نکنید و هیچ تلاشی از خود نشان ندهید. کاملا آرام باشید و ذهن و جسم خود را به حال خود رها سازید. از جویبار همیشه درتغییر افکار و احساساتی که ذهنتان درآن غوطه ور است بیرون بیایید و به تماشای جریان شتابان این جویبار بایستید. مواظب باشید دراین جویبار فرو نیفتید. به بیان استعاره دیگر : افکار ، احساسات و آرزوهایتان را نظاره کنید که همچون دسته ای پرنده درآسمان پرواز میکند . بگذارید آزادانه پرواز کنند . فقط تماشا کنید. اما مراقب باشید و نگذارید پرندگان شما را با خود به ابرها بکشانند.
این هم نمونه ای از دستورالعمل مراقبه متمرکز:
هدف دراین جلسه این است که چیزهایی درباره تمرکز بیاموزیم. باید افکارتان را روی این گلدان آبی متمرکز کنیدو منظور تمرکز بر قسمتهای مختلف گلدان نیست ، بلکه باید سعی کنید گلدان را فی نفسه بدانسان که هست بدون توجه به ارتباط آن با اشیای دیگر ببینید. هرنوع فکر ، احساسات ، صدا یا احساس بدنی دیگر را به کلی نادیده بگیرید.
مشاهده شده که پس از چند جلسه مراقبه متمرکز ، مردم معمولا پیامدهای چندی را گزارش می کنند. مانند ادراک دگرگونه و روشن از گلدان ، نوعی کوتاه شدگی زمان به ویژه دربازنگری به گذشته ، ادراک متضاد از قبیل گویی کلدان تمام میدان بینایی را پر می کند و گاهی پر نمی کند. کاهش تدریجی محرکهای بیرونی ( حواس پرتی کمتر) و درنهایت کاهش ثبت هشیارانه محرکها و احساس لذت و خشنودی.
درتحقیقات مشخص شده که مراقبه می تواند تغییرات شناختی درفرد به وجود بیاورد. همچنین از آنجایی که مراقبه سطح و درجه انگیختگی را کاهش می دهد می تواند برای افراد مضطرب بسیار مفید باشد. زیرا این افراد به سادگی تحت فشار روانی قرار می گیرند و کاهش سطح انگیختگی درآنان می تواند سبب کاهش اضطراب شود.
امروزه از روشهای مختلف مراقبه مانند تمرکز ، یوگا ، ساختن نصویرهای ذهنی ، محدود کردن میدان توجه دردرمان بسیاری از مشکلات روحی استفاده می شود ولی باید توجه داشت که انجام صحیح و علمی این روشها نیازمند شناخت دقیق می باشد که مسلما بایستی توسط اهل فن و افراد آشنا انجام شود.
منبع : روانشناسی هیلیگارد
